نعمت باران های بی نظیر اخیر خوزستان که به نقمت بزرگی تبدیل شده است ، شاید علامت سوال بزرگی باشد برای کسانی که از منظر علمی و کارشناسی علت این پدیده را کنجکاوی می کنند.
دهه هفتاد که دانشجو کارشناسی بودم ، روزی با استاد زمین شناسی
برای دیدن سد دز به آن محل رفتیم .
استاد به شوخی می گفت که روزی گله های بزی که در حوزه آبریز سد دز مشغول چرا هستند سد دز را ویران می کنند.
اگر حرف آن استاد زمین شناسی را یک طنز تلخ علمی بدانیم
بایستی اعتراف کنیم که تا حدودی درست گفته اند.
هرچند علت سیلاب های اخیر رودخانه پر آب دز بخوبی بیان نشده و یا از دیدگاه علمی مورد واکاوی قرار نگرفته است.
اما باید اشاره نمود که بارش های سیل آسا و رودخانه های طغیان گر ، خاصیت طبیعی طبیعت زاگرس است ، که در دهه های پیشین همیشه اتفاق افتاده است.
لذا دو عامل اساسی که بتدریج در استان خوزستان و سد دز ، فرصت باران را به تهدید سیل تبدیل کرده است عبارتند از :
1 _ انباشت بیش از 30 درصد حجم پشت سد دز بوسیله رسوبات
2_ فقیر شدن شدید حوزه آبریز سد دز از پوشش های گیاهی.
متاسفانه در سالیان اخیر به علت غافل شدن از محیط زیست و طبیعت ، صدمات جبران ناپذیری بر پیکره نحیف طبیعت وارد شده است که هرگز التیام نخواهد شد.
چرای بیش از حد دام ها ، تعداد غیر مجاز واحدهای دامی در مراتع ، ورود نابهنگام دام ها در مراتع ، اجرا نشدن طرح های مهم آبخیز داری ، ساخت و ساز های نامتناسب با طبیعت ، ورود بی رویه ماشین آلات راه سازی و سد سازی و کشاورزی ، گرد و غباری آلوده سالیان اخیر ، گرم شدن هوا ، استفاده از چوب به جای سوخت ، رها شدن زباله ها در طبیعت ، بارش باران های اسیدی و ده ها عامل ناگفته دیگر باعث از بین رفتن درختان ، درختچه ها و پوشش گیاهی منطقه زاگرس و سست شدن بافت خاک منطفه شده است .
از یک طرف با از بین رفتن پوشش گیاهی در این منطقه خطر جاری شدن سیل ، شتابی فراینده پیدا کرده است ، (زیرا که ریشه هر درخت حدود 500 لیتر آب و ریشه هر درختچه حدود 200 لیتر آب را اطراف خود نگه می دارد ).
و از طرف دیگر فرسایش شدید خاک بعلت از بین رفتن پوشش گیاهی باعث انباشت آبرفت های فراوان در پشت سد شده است .
در واقع با افرایش آبرفت ها در پشت سد از گنجایش حجم سد کاسته شده است.
ظرفیت سد پایین آمده است و سد تحمل بارش های سنگین را از دست داده است.
هرچند تعلل در باز نمودن دریچه های اصلی سد را نباید فراموش کرد .
همیشه تصور می شود که سدها ساخته شده بر روی رودخانه ها برای تولید جریان برق است .
شاید این تصور تا حدودی درست باشد اما هدف از ساختن سدها موارد مهمی دیگر را نیز شامل می شود.
مهار سیلاب ها ، تامین آب بخش کشاورزی ، کنترل آمپراژ شبکه سراسری برق کشور را نیز شامل می شود .
و این چنین می شود سدی که برای مهار سیلاب ساخته می شود خود عامل سیلابی ویرانگر است .
29 فروردین 1395
